Elk museum een informatiemanager?

De digitale transformatie raakt ook de cultuursector. De COVID-19 pandemie heeft de vraag vanuit het publiek naar digitale mogelijkheden versterkt. Culturele instellingen en professionals zoeken naar werkbare praktijken. Nieuwe functies en competenties worden daarvoor ingezet. Ik ben Marco Streefkerk. Sinds 2019 lid van Cultureon, startende ondernemer in het culturele veld en parttime informatiemanager bij een middelgroot museum. Wat doet een informatiemanager in het erfgoed en waarom denk ik dat het belangrijk is?   

Informatiemanager in het erfgoed
Ik ben sinds een jaar de informatiemanager van de Anne Frank Stichting. In 1957 is de Anne Frank Stichting opgericht in samenwerking met Otto Frank, de vader van Anne en enige overlevende uit het Achterhuis. Het is een onafhankelijke non-profitorganisatie die de onderduikplek van de familie Frank beheert en openstelt en Annes levensverhaal wereldwijd onder de aandacht brengt. Een museum dus, maar ook een kennisinstituut en een educatie organisatie. Er zijn nog niet veel musea met een informatiemanager in dienst. Een zoekactie op LinkedIn geeft me vooralsnog maar twee andere voorbeelden. En dat is eigenlijk best gek. Musea en gelijkaardige instellingen zoals archieven en bibliotheken zijn namelijk onderdeel van een informatie-intensieve sector, het erfgoed.

Collecties als informatie
Misschien is dat niet meteen voor iedereen duidelijk. Bij musea denken mensen al snel aan een gebouw en aan voorwerpen: (historische) schilderijen, beelden, gebruiksartikelen en dieren. Maar voorwerpen zijn van zichzelf niet museaal. Dat worden ze door de betekenis die we er aan geven. Door het verhaal dat ze vertellen. De boodschap die ze ons geven over hoe het vroeger was, waarom we ze door de tijd heen hebben bewaard en wat we daar in het hier en nu van kunnen leren. Dat is informatie.

Het erfgoed staat sterk onder invloed van de digitalisering van onze samenleving. De aan ons overgeleverde informatie uit het verleden kent digitaal veel nieuwe mogelijkheden. Voor het gebruik ervan hoef je niet meer een museum te bezoeken. Collecties zijn toegankelijk via het internet vanaf elke willekeurige plek en wanneer je maar wilt. Je kunt moeiteloos objecten uit verschillende collecties en archieven met elkaar combineren. Zo kan je je eigen collectie samenstellen en je persoonlijke verhaal vertellen met behulp van voorwerpen en informatie uit historische collecties. Die persoonlijke verhalen deel je met vrienden, familie, vreemden en andersdenkenden in waardevolle interacties. Onder invloed van de digitalisering is het erfgoed van materieel op locatie steeds meer informatief in het virtuele geworden.

Strijd om aandacht
Voor de Anne Frank Stichting probeer ik de verzamelde kennis en informatie zo goed mogelijk te laten gebruiken. Maar aandacht is vandaag de dag en in deze informatiemaatschappij een schaars goed. Musea ondervinden daarbij concurrentie van nieuwe, machtige partijen op internet: commerciële zoekmachines en sociale media, games, Wikipedia. Om te midden van die concurrentie de relevantie van musea en hun historische collecties te behouden is verandering nodig.

Open innoveren
De essentie van de verandering ligt wat mij betreft in samenwerken en vraaggericht opereren. De sterke overtuiging dat musea belangrijk werk verrichten, geeft ze vaak het idee ook autonoom te kunnen bedenken wat ze daarvoor het beste kunnen doen en op welke manier. Overtuigd van het succes vergeten ze  de moeite te nemen om het resultaat objectief te evalueren. Maar activiteiten en producten slaan pas aan als ze een probleem oplossen of tenminste inspelen op een behoefte bij bepaalde doelgroepen. Dat verklaart het succes van open innovatie. Samen met gebruikers en partners een nieuw product of dienst bedenken, uitwerken en in de markt zetten. Ik geloof dat er veel bondgenoten zijn voor musea als het gaat om het realiseren van hun maatschappelijke doelen, onder het algemene publiek, in andere publieke sectoren en ook bij bedrijven. Stel je open voor samenwerking en je krijgt toegang tot aanvullende kennis en kunde, een groter bereik en meer draagvlak. Alleen ga je misschien makkelijker, maar samen draag je verder en is het effect groter.

Digitale eeuwigheidswaarde
Gezamenlijk heeft erfgoed de informatiemaatschappij veel te bieden: creativiteit, cultuur, continuïteit en betrouwbaarheid. Maar dan moet de sector wel in staat zijn deze traditionele waarden op een andere manier in te zetten, bruikbaar en passend aan een nieuwe digitale werkelijkheid.  De transformatie die zich voltrekt en waarvan de voortschrijdende digitalisering een wezenlijke component vormt, is nooit af. Organisaties zullen zich telkens opnieuw moeten aanpassen om optimaal op de omstandigheden te reageren en zo mogelijk te anticiperen. Dat geldt ook voor de erfgoedprofessionals, -instituties en -sector. Alleen op die manier kunnen ze de eeuwigheidswaarde, die ze zeggen te  vertegenwoordigen, ook in de digitale toekomst behouden. Dat is waar ik me voor inzet in dienst van de Anne Frank Stichting, als cultureel ondernemer, als informatiemanager.

Door: Marco Streefkerk