Gevolgen voor kunst en erfgoed door de Omgevingswet

Op 1 juli 2022 treedt de Omgevingswet in werking. Deze nieuwe wet bundelt wetgeving en regels over ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. In de kunstensector beseft men vaak nog te weinig welke gevolgen deze wet kan hebben voor instellingen zoals (pop)podia en activiteiten als evenementen. De sector cultureel erfgoed is zich daarop beter aan het voorbereiden. In dit artikel laten we een aantal relevante nieuwe bepalingen zien. 

De Omgevingswet heeft als doel duurzame ontwikkeling, bewoonbaarheid van het land plus bescherming en verbetering van het leefmilieu. Het gaat om het bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit, ook gelet op de intrinsieke waarde van de natuur. Tevens zijn het doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving ter vervulling van maatschappelijke behoeften relevant. 

Veranderingen in geluidsnormen voor cultuur 
Geluidsgevoelige gebouwen zoals woningen (inclusief woonboten en -wagens), scholen, zorginstellingen en kinderopvangorganisaties worden op basis van de Omgevingswet en het Besluit kwaliteit leefomgeving beschermd tegen te veel lawaai van andere activiteiten. Hiervoor gelden 2 waarden. De standaardwaarde betreft een juridisch aanvaardbaar geluid op de gevel van een dergelijk gebouw. Bij de grenswaarde gaat het voortaan om het binnen gemeten geluid. Het Activiteitenbesluit milieubeheer verdwijnt. En daarmee de landelijke uitzondering voor akoestisch geluid zoals van orkesten, harmonieën en fanfares. Dit geldt ook voor de 12 zogeheten herriedagen. Deze veranderingen kunnen leiden tot verscherpingen voor de culturele sector, want onder andere GGD-en wijzen op het belang van (nacht)rust. Er zijn slechts een beperkt aantal uitzonderingen. Gemeenten moeten een geluidsregister gaan bijhouden. 

Versnippering in aanwijzen en beschermen van cultureel erfgoed 
Het aanwijzen en beschermen van cultureel erfgoed raakt versnipperd. Het is wel de bedoeling dat het via de digitale weg toch duidelijk blijft wat er voor een bepaald pand of gebied geldt. De Omgevingswet memoreert de 12 door UNESCO aangewezen werelderfgoed-gebieden. De Erfgoedwet is er voor het aanwijzen van gebouwde en archeologische monumenten van landelijke betekenis. Bij stads- en dorpsgezichten gebeurt dat echter voortaan via instructies door het Rijk aan gemeenten op basis van de Omgevingswet. De provincies kunnen met name op basis van hun omgevingsverordening eveneens erfgoedinstructies geven. Gemeenten houden de bevoegdheid om gemeentelijke gebouwde en archeologische monumenten plus de daarbij behorende bescherming aan te wijzen. Nu doen zij dat op basis van een erfgoedverordening, na een overgangstermijn dient dit te gebeuren in het nieuwe gemeentelijke omgevingsplan. De VNG heeft modellen hiervoor.

Gemeenten aan het ‘mengpaneel’ van belangen 
Gemeenten worden de eerstverantwoordelijke overheid, die een nieuwe omgevingsvisie en -plan met verordende werking moeten gaan maken. Ook zijn zij in veel gevallen de vergunningverleners.  Zij moeten via een ‘mengpaneel’ de onderscheiden lokale belangen in onderlinge samenhang gaan wegen. Tevoren krijgen ze slechts een beperkt aantal instructies over lucht, externe veiligheid, geluid, trilling, geur veehouderijen en bodem. Vanuit het Rijk onder andere op basis van de Nationale Omgevingsvisie/NOVI en door de provincies gelet op hun omgevingsvisie en -verordening.
Lokale belangen rond kunst en erfgoed verschillen sterk
Het mag duidelijk zijn dat niet alleen burgers en bedrijven maar zeker ook belangengroeperingen zeer verschillend denken over de in de Omgevingswet genoemde begrippen. Zo zien diverse organisaties regelmatig een tegenstelling tussen culturele activiteiten/evenementen enerzijds en gezondheid/kwaliteit anderzijds. En voor het cultureel erfgoed zijn klimaat, ontwikkeling en identiteit de grootste vraagstukken, zo stelt een recente publicatie ‘A Research Agenda for Heritage Planning. Perspectives from Europe‘ van 30 onderzoekers uit tien landen: 
https://www.cultureelerfgoed.nl/domeinen/landschap/nieuws/2021/09/30/wat-doen-we-met-ons-erfgoed-in-europa-en-voor-welke-uitdagingen-staan-we

Versterkte participatie bij gemeenten én vergunningaanvragers 
In het gemeentelijke omgevingsplan moet het gaan om de ‘evenwichtige toedeling van functies aan locaties’, het dient ter vervanging van het bestemmingsplan en van diverse bestaande verordeningen zoals de erfgoedverordening. De lokale overheden moeten in het nieuwe plan overigens wel rekening blijven houden met erfgoed zoals archeologische en gebouwde monumenten plus stads-/ dorpsgezichten en cultuurlandschappen. Participatie laten plaatsvinden geldt voortaan niet alleen voor gemeenten. Ook aanvragers om een vergunning zullen moeten aantonen dat zij deze hebben toegepast en overlegd hebben met andere belanghebbenden. Gelet daarop wordt er thans geëxperimenteerd met zogeheten omgevingstafels.

Adviescommissie nieuwe stijl i.p.v. monumentencommissie
De gemeenteraad is verplicht vanaf medio volgend jaar een commissie in te stellen die in ieder geval tot taak heeft te adviseren over de aanvragen om een omgevingsvergunning voor een verandering (in de wet ‘activiteit’ genoemd) in relatie tot een rijksmonument. Binnen deze commissie dienen enkele leden deskundig te zijn op het gebied van de monumentenzorg. Dit ter vervanging van de bestaande monumentencommissie. De huidige welstandscommissie wordt niet langer vereist.  
De VNG heeft in samenwerking met andere organisaties een model voor de adviescommissie nieuwe stijl gemaakt. Naast de wettelijke taak kan een gemeente ervoor kiezen om de taken van de commissie uit te breiden naar: beleid (visie/plan), opgave (gebiedsontwikkeling), ontwerp (concreet initiatief/project) en/of meerdere typen vergunningen.
https://vng.nl/nieuws/nieuw-modelverordening-op-de-gemeentelijke-adviescommissie

Scholing Omgevingswet ook voor vrijwilligers
Met name in het cultureel erfgoed heeft men lokaal meteen te maken met de gevolgen van de Omgevingswet. Derhalve moeten niet alleen professionals maar ook honderden vrijwilligers op monumenten- en archeologiegebied de komende jaren worden opgeleid om hiermee aan de slag te gaan. De landelijke Erfgoedvereniging Bond Heemschut en AWN Nederlandse Archeologievereniging zijn samen begonnen aan deze klus. Zij schakelen externe deskundigen in en ontvangen subsidie van het Fonds voor Cultuurparticipatie.
https://www.heemschut.nl/help-mee/omgevingswet/

Meer informatie o.a. over overgangstermijn
Het Rijk, het IPO en de VNG verstrekken (praktijk)informatie over de Omgevingswet, de vier daarbij behorende AMvB’s en de diverse ministeriële regelingen via hun sites e.d. Daarnaast is het Informatiepunt Leefomgeving/IPLO, een samenwerkingsverband van alle overheden, een belangrijke bron als het gaat om de wetgeving, regels en actuele ontwikkelingen. Het IPLO biedt ook zicht op de vorderingen in en oefeningen met het Digitaal Stelsel Omgevingswet/DSO waarin vergunning-aanvragen moeten worden ingediend. Tevens bevat het een overzicht van de bepalingen waarvoor al dan niet een overgangstermijn geldt tot het nieuwe gemeentelijke plan of tot uiterlijk 2030.
https://iplo.nl/

Redactie Cultureon