Inclusieve podiumkunsten: voor en met iedereen

Op 28 maart 2022 introduceerde het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) de nieuwe ‘Landkaart inclusieve podiumkunsten’. Dit als een uitvloeisel van de reeds bestaande gelijknamige Agenda. In Leiden heeft de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD) onlangs met de politieke partijen aldaar het eerste zogeheten ‘Stembusakkoord podiumkunsten’ gesloten. De bedoeling is dat meer gemeenten volgen. De ondertekenaars onderstrepen o.a. de waarde van toegankelijke podiumkunsten in de stad en de toekomstgerichte maatregelen die daarvoor nodig zijn. We bespreken in dit artikel beide documenten en belichten voorts een recent onderzoek door het College voor de Rechten van de Mensen naar inclusie in de culturele praktijk voor de 2 miljoen mensen met een beperking.

Steeds meer organisaties ondertekenen de Agenda inclusieve podiumkunsten 2020-2024 (Zie: Ondertekenaars-agenda-inclusieve-podiumkunsten) De Agenda is opgesteld door Holland Dance samen met het LKCA, het Fonds Podiumkunsten, Tilburg Theaters e.a. De Agenda is bedoeld om de podiumkunsten toegankelijk te maken voor en met mensen met een beperking. Het gaat daarbij om de praktische toegankelijkheid: hoe kunnen culturele organisaties drempels weghalen, zodat mensen met een beperking kunnen meedoen aan de kunsten als publiek, (amateur)deelnemer of artiest? Daarnaast is er aandacht voor de organisatorische en artistieke toegankelijkheid: wat kunnen culturele organisaties doen om te profiteren van de artistieke en esthetische uitdagingen van artiesten met een beperking?

Nieuwe Landkaart door Agenda-opsteller LKCA 
Het LKCA als een van de Agenda-opstellers deelde op 28 maart mee dat mensen met een beperking op veel plekken kunnen deelnemen aan kunstlessen of andere culturele activiteiten. Ook voorstellingen zijn voor hen steeds vaker toegankelijk. Op de nieuwe ‘Landkaart inclusieve podiumkunsten’ kan men zien wat er per provincie gebeurt. Ook bij het zoeken van samenwerking of ervaringsdeskundigen kan deze kaart behulpzaam zijn. Nog niet op de kaart opgenomen en nieuwe initiatieven kunnen altijd gemeld worden.
https://www.lkca.nl/publicatie/landkaart-inclusieve-podiumkunsten/

Actualiteiten bij andere Agenda-opstellers 
Het Fonds Podiumkunsten (FPK) heeft op 17 maart zijn jaarverslag 2021 ‘Toevlucht vinden bij elkaar’ gepresenteerd. Hierin is aandacht voor de toepassing van de ‘Code Diversiteit & Inclusie’, die in principe de volgende 4 p’s als aandachtspunten heeft: personeel, programma, publiek, partners. Er wordt door het FPK echter niet specifiek ingegaan op de positie van mensen met een beperking. Ditzelfde geldt voor een recent artikel dat op 21 maart is verschenen over de inspanningen van o.a. de Tilburgse theaters, die vooral gericht lijken te zijn op meer personeel en publiek uit verschillende etnische en leeftijdsgroepen. Holland Dance houdt zijn inclusieve activiteiten. 
https://www.fondspodiumkunsten.nl/nl/actueel/nieuws/jaarverslag_2021_toevlucht_vinden_bij_elkaar/
https://www.mestmag.nl/artikelen/om-er-voor-iedereen-te-zijn-moeten-we-zelf-ook-iedereen-zijn-21675

College voor de Rechten van de Mens, Inzicht in inclusie
In Nederland is sinds 2016 het VN-verdrag handicap van kracht. Dit verdrag bepaalt dat iedereen met een beperking volwaardig moet kunnen deelnemen aan de samenleving en dat zij hun mensen-rechten en vrijheden moeten kunnen genieten, net als alle anderen. De overheid heeft diverse verplichtingen om dit te realiseren en om de rechten in het verdrag geleidelijk werkelijkheid te laten worden. Het College voor de Rechten van de Mens houdt toezicht op de naleving. 
Het College heeft op 28 februari jl. de publicatie ‘Inzicht in inclusie III’ gepresenteerd over de positie van mensen met een beperking op het gebied van zelfstandig leven in de maatschappij, onderwijs en werk. Deze derde meting is uitgevoerd door het Nivel en het CBS. Participatie van mensen met een beperking is bij het gebruik van buurtvoorzieningen zoals parken, het OV, de openbare bibliotheek of winkels, onder druk komen te staan tijdens de coronapandemie. Dit terwijl zij ook voor de crisis al minder vaak hiervan gebruik maakten dan anderen. Het (verder) verbeteren van toegankelijkheid is volgens het College nodig om meer participatie te faciliteren. Aan uitgaansgelegenheden en verenigingen blijkt rond de 42% van de sterk lichamelijk beperkten te kunnen meedoen en gemiddeld 72% van de verstandelijk beperkten.
https://mensenrechten.nl/nl/nieuws/inzicht-inclusie-iii-mensen-met-een-beperking-nog-steeds-op-achterstand

Lokale Stembusakkoorden podiumkunsten gericht op toegankelijkheid c.a. 
De VSCD heeft in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen 2022 het Stembusakkoord voor de podiumkunstensector gelanceerd. Hierin vragen de podia aandacht voor de huidige en komende uitdagingen. Het is een oproep in een aantal delen: versterk de culturele huiskamer van de stad (zie ook Cultureon artikel van 25 februari); investeer in een gezonde en weerbare culturele keten en in de toegankelijkheid; bouw aan het podium van de toekomst. In de Leidse schouwburg is het eerste akkoord op 11 maart ondertekend samen met de 12 politieke partijen in deze gemeente. Meer gemeenten zouden moeten volgen. 
https://vscd.nl/nieuws/stembusakkoord-podiumkunsten-gepresenteerd-in-leiden

Inclusie begint met taal
Overheden en instellingen gebruiken vaak een vorm van taal op schrift en digitaal die de toegankelijkheid o.a. voor mensen met een beperking belemmert. Om dit bij gemeenten te verbeteren is er eind februari o.a. een tweede ronde van het project Duidelijke overheidscommunicatie gestart. 
Op 28 maart 2022 werd teruggeblikt op de Handreiking ‘Waarden voor een nieuwe taal’ van de Code Diversiteit & Inclusie, die dan een jaar bestaat. Deze biedt in 15 waarden handvatten voor een inclusieve en toegankelijke taal. Het bewustwordingsproces en het doorbreken van uitsluiting begint volgens de opstellers bij het benoemen en erkennen in de taal. Zodat iedereen zich verbonden, gewaardeerd, begrepen en welkom voelt. Waarde 4 stelt ‘Een persoon heeft een beperking maar is niet beperkt’ en noemt als verbeteringen bijvoorbeeld:
⦁    Vermijd validisme zoals ‘reageer niet zo spastisch’, ‘blinde vlekken’ en/of ‘Oost-Indisch doof’. Ook niet: ‘dove kwartel’, ‘blinde mol’ etc. 
⦁    Het is ‘tolk Nederlandse gebarentaal’ in plaats van ’doventolk’ of ‘gebarentolk’.   
⦁    Het is ‘rolstoelgebruiker’ in plaats van ‘rolstoeler’ of ‘rolstoelrijder’. 
⦁    Non-verbale communicatie is ook communicatie. Maak waar mogelijk oogcontact en spreek de persoon met de beperking rechtstreeks aan in plaats van het woord te richten tot de ‘ondersteuner’of de tolk Nederlandse gebarentaal.
⦁    Verhef niet je stem tegen iemand die aangeeft slechtziend te zijn en spreek niet kinderlijk tegen een persoon in een rolstoel. Communiceer op gelijke hoogte.