Wie wijst de weg in het algebra van het beeldrecht?

Het zou goed zijn als er meer gerichte voorlichting komt over het beeldrecht. Vooral ad hoc gebruikers van beelden zien zich geconfronteerd met een woud aan regels en organisaties waarin het moeilijk de weg vinden is. Instellingen en burgers die te goeder trouw zijn en de makers van beelden een betaling gunnen wordt het niet gemakkelijk gemaakt. Het beeldrecht is een lastige materie, ook door het algebra aan termen dat voor de licenties wordt gehanteerd. Hier volgt een kleine wegwijzer door beeldrechtland.

De beeldmakers en hun organisaties
De huidige samenleving is steeds meer beeldgericht. Tot de makers behoren beeldende kunstenaars, fotografen, illustratoren en ontwerpers. Hun werken zijn overal te zien, bijvoorbeeld in de openbare ruimte, op tv, internet, in kranten, tijdschriften en reclamefolders, op bedrijfslogo’s e.d. 
De professionals zijn verenigd in diverse organisaties:  Beroepsvereniging van Beeldende Kunstenaars/BBK, Beroeps Organisatie Kunstenaars/BOK, Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers/BNO, Dutch Photographers/DuPho, Kunstenbond en Nederlandse Vereniging van Journalisten-Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten c.s./NVJ-NVF.
De auteursrechtenorganisatie Pictoright heeft begin oktober samen met 5 beroepsorganisaties van makers de Federatie Beeldrechten opgericht. Hiermee willen zij de exploitatie van de beeldrechten voor en door de betrokkenen versterken en hun positie verbeteren. Het beeldrecht is moeilijk te doorgronden. Daarom is er door professor Dirk Visser van de Universiteit Leiden op 21 oktober in opdracht van Pictoright een technische en vooral theoretische uitleg gegeven. Maar in de praktijk is meer voorlichting nodig. 
Belangrijk voor makers en gebruikers is dat met ingang van 7 juni jl. de Auteurswet is aangepast. Hierna lichten we een paar aspecten eruit.

Auteurswet: Algemene rechten van makers
Artikel 1 van de Auteurswet is ongewijzigd gebleven en bepaalt dat het auteursrecht het uitsluitende recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, is om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen. Dit geldt tot 70 jaar na de dood van de maker. Anderen moeten hiervoor toestemming vragen en een vergoeding betalen. Overigens kunnen zij ook nog te maken krijgen met het niet mogen publiceren vanwege het portretrecht of privacy-bepalingen.

Beperking van rechten
Werken zijn zonder belemmering privé te benutten ten behoeve van kopiëren, bij enkele exemplaren, voor eigen oefening, studie of gebruik en zonder (in)direct commercieel oogmerk.     Ook bestaat er het citaatrecht: citeren mag plaatshebben in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling, of voor een uiting met een vergelijkbaar doel. Per 7 juni jl. is er bovendien meer ruimte gekomen om auteursrechtelijk beschermd materiaal te gebruiken voor onderwijs (ook digitaal), onderzoek (o.a. tekst- en datamining) en behoud van cultureel erfgoed (b.v. archieven, bibliotheken, musea) om zo online- en grensoverschrijdende gebruiksvormen mogelijk te maken. 

Verruiming van rechten
Aan de andere kant zijn medio dit jaar de rechten van het hergebruik van persuitgaven zoals krantenartikelen verscherpt. De meeste discussie is er geweest over de veranderingen voor de grotere aanbieders van online-diensten (zoals YouTube en Facebook). Zij worden als openbaarmakers van uploads door gebruikers aangemerkt met de daarbij behorende te betalen auteursrechten-vergoedingen, dit geldt niet als er sprake is van citaatrecht of een parodie-exceptie.
Meer informatie:
https://pictoright.nl/nieuws/videocollege-over-het-foto-auteursrecht-door-prof-dirk-visser/

Betaling voor beeldrechten
Pictoright is een stichting zonder winstoogmerk die door de overheid is aangewezen voor de inning en verdeling van collectieve rechten van beeldmakers. Het gaat met name om leen-, reader-, repro- en thuiskopierecht. Dit betreft veelal (grotere) culturele en onderwijsinstellingen, fabrikanten, leveranciers.
Met name ad hoc gebruikers zijn aangewezen op een individuele afspraak over openbaarmaking en betaling. De makers laten in die gevallen hun individuele belang soms behartigen door Pictoright of met name bij fotografen door een zogeheten Stockbureau zoals in Nederland ANP (inclusief Hollandse Hoogte) en in Amerika Corbis en Getty. Deze kunnen dan een licentie/toestemming geven om te plaatsen tegen vergoeding. Diverse deskundigen waarschuwen voor auteursrecht-trollen: bedrijven die vergoedingen incasseren die veel hoger zijn dan de vrijwillige licentiebetalingen. Voorts is het in de praktijk van belang te achterhalen welke rechten de werkgevers, mede-makers of makers van gefotografeerde/gefilmde kunstwerken kunnen doen gelden.
Meer informatie: https://www.ipmc.nl/nl/auteursrecht-trollen

EOK & PS = EIS
Er wordt vaak geprocedeerd over auteursrechten, zowel in Nederland als in Europa. Hier is de creativiteitseis om rechten te doen gelden als volgt omschreven: Eigen Oorspronkelijk Karakter/EOK en Persoonlijk Stempel/PS. Dit is te vergelijken met de Eigen Intellectuele Schepping/EIS die bij de Europese rechtspraak wordt gehanteerd.  

Creative Commons Nederland/CC-NL
Creative Commons Nederland/CC-NL is actief in de ontwikkeling en promotie van en de voorlichting over de Creative Commons-licenties in Nederland. Deze licenties stellen makers in staat om materiaal dat in principe wordt beschermd door het auteursrecht en aanverwante rechten voor bepaalde vormen van hergebruik vrij te geven, zonder dat de bescherming die het auteursrecht aan hen biedt, wordt opgegeven. Hiervoor zijn een aantal standaardlicenties ontwikkeld.

Zes standaard CC-licenties
CC-BY betekent beelden vrij gebruiken met naamsvermelding. Bij CC-SA gaat het om gelijk delen oftewel bij verder verspreiden dezelfde licentie-voorwaarden hanteren. CC-NC betreft het niet-commerciële gebruik. CC-ND houdt in dat er geen afgeleide werken mogen worden gemaakt. Combinaties zijn mogelijk. Er zijn ook extra licenties: de CCO-verklaring om aan geven dat er afstand is gedaan van de auteursrechten en CC-PD, het Public Domain Mark, voor werken zonder of met een verlopen auteursrecht. 
Meer informatie: https://creativecommons.nl/

Rechtenvrij gebruik
Makers geven soms ook op andere manieren toestemming om hun werken rechtenvrij te gebruiken. In dit kader zijn er bedrijven actief met rechtenvrije afbeeldingen, soms aangevuld met beelden waarvoor bij openbaarmaking wel vergoedingen moeten worden betaald. Bijvoorbeeld Pixabay, Pexels, Unsplash.

Redactie Cultureon