Geen coronabeperkingen, geen coronasteun voor cultuur

Op 22 november 2021 was het Kamerdebat van de commissie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap/OCW naar aanleiding van de Cultuurbegroting 2022. De toon was positief met woorden als: ‘Kunst en cultuur is heel breed en de vorm is eindeloos…. Miljoenen zijn amateur en we hebben talloze professionals, landelijk en natuurlijk ook regionaal… Het is het sterkste middel om ons te verbinden met de ander.’ Maar negatief was het ontbreken van een toekomstperspectief voor de cultuursector gelet op de coronaperikelen. Zoals de NRC dan ook terecht meteen meldde: ‘De cultuur is, samen met het kabinet, in zeer demissionaire staat.’ 

OCW-minister van Engelshoven was duidelijker dan ooit. Als er geen coronabeperkingen vanuit de overheid zijn, dan kan er ook geen sprake zijn van coronasteun. En er is bij corona sprake van een integraal rijksbeleid waarbij cultuur slechts een van de vele tegen elkaar af te wegen aspecten is.    De OCW-commissieleden werden door haar dan ook, gelet op de huidige drie weken met coronabeperkingen (van 13 november tot 4 december), verwezen naar de algemene kabinetsbrief ‘Aanpassingen van het steunpakket in het vierde kwartaal’  van 16 november en de behandeling daarvan op de 24e door de Kamercommissie Economische Zaken. Diverse OCW-commissieleden zijn bevreesd dat steun voor de cultuur het dan zal afleggen tegen steun voor het bedrijfsleven. Zij hadden liever op de 22e een richtinggevende uitspraak door de OCW-Kamercommissie gewild. Ook vrezen zij dat het qua beperkingen niet bij drie weken zal blijven.

Tijdelijk extra coronasteun voor evenementen en voorstellingen
Voor evenementen die vanwege coronabeperkingen niet kunnen doorgaan en eerder een pandemie-verzekering hadden komt er tot 1 januari € 10 miljoen extra beschikbaar. Voor andere gaat het om nog eens € 5 miljoen.  De Kamer drong aan op een brief van de minister zo spoedig mogelijk na de evaluatie van begin december over de corona-fieldlabs in de evenementenbranche, die met name gericht waren op het testen van de gevolgen van versoepelingen in de bezoekerscapaciteit. Ten behoeve van voorstellingen waarbij de zitplaatsen niet geheel mogen worden benut wordt de suppletieregeling bij het Fonds Podiumkunsten uitgebreid met behulp van € 16,5 miljoen voor drie weken naar een vergoeding van maximaal 55% van de kaarten van de totale reguliere capaciteit. Sommige instellingen zullen, indien zij aan de voorwaarden voldoen, ook aanspraak kunnen maken op de algemene rijksregeling ‘Tegemoetkoming Vaste Lasten/TVL’ Kwartaal 4 2021. 

Alsnog € 51,5 miljoen coronageld voor lokale cultuur in 3e kwartaal 2021
Voor de lokale cultuur is door het Rijk in de eerste helft van 2021 € 210 miljoen coronasteun beschikbaar gesteld via het Gemeentefonds. Er was daarnaast nog eens € 51,5 miljoen in het vooruitzicht gesteld gelet op coronagevolgen in het 3e kwartaal 2021. Op basis van actuele berekeningen wordt dit geld onder de gemeenten verdeeld in de komende decembercirculaire Gemeentefonds. OCW-minister van Engelshoven zal tegelijkertijd aan alle wethouders, evenals in 2020, een brief sturen met het bedrag per gemeente en de oproep om dit daadwerkelijk te besteden aan coronasteun voor de lokale cultuur.

Innovatielabs tot 1 juli 2023 gelet op veranderingen in de vraag
Er wordt alom gesignaleerd dat er tijdens de coronapandemie sprake is van dalingen en veranderingen in de vraag. Dit kan zich daarna doorzetten, naar verwachting in elk geval tijdelijk en misschien soms zelfs permanent. Het gaat om cultuuractiviteiten in scholen, uitleningen in de bibliotheken, beoefenen van amateurkunst, deelnemen aan kunstcursussen, bezoek van musea en voorstellingen e.d. Voorts is er een uitstroom van vrijwilligers en van een deel van de werkenden bijvoorbeeld in de techniek, communicatie en management. Ook blijken er minder voorzieningen/ personen gericht op de toegankelijkheid voor gehandicapten. De Raad voor Cultuur heeft eind 2020 in het advies ‘Onderweg naar overmorgen’ ten behoeve van een wendbare en weerbare culturele sector gesteld dat er in veel gevallen aangepast aanbod moet komen in de sfeer van digitalisering, ruimtelijk ontwerp en productdifferentiatie. Als uitvloeisel daarvan kon via het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie tot 11 november jl. een subsidie aangevraagd worden voor 12 tot 15 ‘Innovatielabs’ die mogen duren tot uiterlijk 1 juli 2023. Het gaat om een totaalbedrag van ruim € 3 miljoen, dat overvraagd is.

‘Het duurt te lang’: beide Kamers willen spoed bij coronaherstelplan cultuur
Met name voor de post-coronaperiode heeft de minister op 16 november de contouren van een herstelplan cultuur gepresenteerd, maar zij laat de besluitvorming aan het nieuwe kabinet over. Gelet op de knelpunten betreft het de aanpak van de verbinding met publiek/beoefenaren/ vrijwilligers ad € 19 miljoen; de arbeidsmarktpositie van werkenden in de sector ad € 40 miljoen;  ruimte bij organisatoren en makers om te herstarten en te investeren ad € 90 miljoen. Daarnaast gaat het om het stimuleren van kansrijke ontwikkelingen (innovaties en transities) met een bedrag van € 28,5 miljoen, de minister denkt daarbij met name aan digitalisering. 

Het geheel is volgens vele OCW-commissieleden en de sector een menukaart met mogelijkheden, niet echt een toekomstvisie. Ook is de vrees dat de coronaperiode langer gaat duren dan voorzien. En omdat het herstelplan cultuur volgens de minister in beginsel op het einde van de crisis moet wachten was de verzuchting: ‘Het duurt te lang’. Er lag al een motie van de Tweede Kamer en nu heeft ook de Eerste Kamer op 23 november een motie hierover aangenomen van senator Vendrik. Deze verzoekt de regering op korte termijn een herstelplan voor de culturele en creatieve sector te ontwikkelen en daarbij te overwegen financiering uit het Europese herstelprogramma in te zetten.
https://www.eerstekamer.nl/motiedossier/35925_e_motie_vendrik_groenlinks_c

Cultuurbestel: enkele reparaties en coulance, maar nog geen planverlenging  
In 2022 komen er enkele kleine ‘bestel’ reparaties. De subsidie aan 12 instellingen op de zogeheten  B-lijst bij het Fonds voor Cultuurparticipatie wordt gecontinueerd. In de popsector wordt naar verwachting met behulp van cofinanciering van een auteursrechtenorganisatie de zogeheten Regeling ‘Upstream: Music x Design’ voor jong talent voortgezet. De ‘Subsidieregeling Instandhouding Rijksmonumenten/SIM’ voor niet reguliere woonhuizen is overvraagd: de minister stelt extra geld beschikbaar voor grote en groene monumenten plus pastorieën. Voorts verwijst ze naar toekomstig beleid per 2024 als vervolg op het extra geld van het huidige kabinet via ‘Erfgoed telt’. Dit beleid moet onder andere gericht zijn op meer samenhang van de SIM met de zogeheten Woonhuisregeling en met de ‘kanjergelden’. Ze wil daarom aanvragen door woningcorporaties of stadsherstelorganisaties voor hun woningbezit nu niet gaan subsidiëren.

In de gehele cultuurplan-periode tot en met 2024 zal er coulance worden betracht ten aanzien van de activiteiten waarvoor subsidie is verleend door de minister en de rijkscultuurfondsen. Maar een verlenging van de periode zit er nog niet in. Hiervoor is consensus van de medeoverheden nodig, bovendien moet er € 25 miljoen per jaar gevonden worden, administratief-technisch dient er toch opnieuw aangevraagd te worden en het belemmert nieuwe instroom. Het volgende kabinet en de betrokken nieuwe gemeentelijke colleges plus provincies zullen voor de zomer van 2022 hierover een beslissing moeten nemen.

Motie Nationaal Cultuurplan voor regionale initiatieven ontraden
De Kamercommissie had zoals vermeld veel lovende woorden voor de cultuur in het gehele land. Door een deel van de leden is zelfs een motie gericht op verdere stimulering ingediend. De minister heeft deze echter ontraden, omdat zij van oordeel is dat het huidige cultuurplan al voldoende aandacht besteedt aan de regio. De inhoud van de motie was als volgt: 
‘overwegende dat heel Nederland mooie kunst, cultuur en evenementen verdient; 
overwegende dat veel regionale culturele initiatieven en instellingen dreigen te verdwijnen of geen nieuwe financiering krijgen; 
verzoekt de regering een Nationaal Cultuurplan te ontwikkelen om te komen tot een breed en gevarieerd aanbod van kunst, cultuur en evenementen in alle provincies, met daarin voorstellen en aanvullende financiering voor:
een gespreid aanbod van musea, poppodia, theaters, festivals en concerten;
mogelijkheden voor talentontwikkeling in alle regio's;
steun voor lokale culturele tradities.’

Openbare bibliotheken lokale basisvoorziening, muziekscholen niet
Mede naar aanleiding van de monitor over de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen werd door de gehele Kamercommissie het voortbestaan van een gespreid netwerk van lokale openbare bibliotheken omarmd. Ook al zijn door corona de aanwas van de jeugdleden, de uitleningen van boeken en de maatschappelijk waardevolle bijeenkomsten nu gedaald. Mensen verlaten het lezen echter niet, want in coronatijd is het aantal digitale uitleningen fors gestegen: daar moet dus meer rijksgeld bij, zo oordeelde commissie. En er is een blijvend belang bij leesvaardigheid. 
Mede naar aanleiding van een tv-uitzending van Zembla is er zorg ontstaan om het dalen van het aantal door gemeenten gesubsidieerde muziekscholen (en centra voor de kunsten). Een motie om dit tij te keren is slechts door een beperkt aantal Kamerfracties ingediend en door de minister ontraden. Zij acht dit een verantwoordelijkheid van de gemeenten en wil niet op hun stoel gaan zitten.